ΑΠΟ THN ΚΕΡΑΣΟΥΝΤΑ ΣTHN ΚΑΛΛΙΘΕΑ: ΠΑΠΑ-KYPIAKOΣ ΕΥΚΑΡΠΙΔΗΣ

 

ΤΑ ΟΡΦΑΝΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

H τραγωδία των ορφανών τού Πόντου είναι μαι ιδιαίτερα θλιβερή παράμετρος τών δεινών του ελληνισμού. Αμέτρητα παιδιά εξισλαμίστηκαν ή πέθαναν. Η ορφάνια αποτελούσε πρώτης τάξεως ευκαιρία αρπαγής ή αφανισμού τ'ων ανήλικων χριστιανών. Αρκeτά σώθηκαν από διάφορες ξένες αποστολές. 'Αλλα σώθηκαν από πρωτοβουλίες μεμονωμένων ατόμων, μεταξύ τών οποίων ήταν και ιερείς, που και αυτοί βρέθηκαν αντιμέτωποι με προσκόμματα και απαγορεύσεις. Οι εξισλαμισμοί έγιναν πιο οργανωμένοι με την ίδρυση ειδικών ορφανοτροφείων για ελληνόπουλα που οι γονείς τους είτε είχαν δολοφονηθεί είτε εκτοπισθεί ή απελαθεί ή είχαν απαχθεί διά της βίας. Στα παιδιά αυτά παρεχόταν μόνο μουσουλμανική εκπαίδευση στην τουρκική γλώσσα με στόχο τον εξισλαμισμό και παράλληλα ή εκ των υστέρων τον εκτουρκισμό τους.

Η Ethel Thompson, μέλος αμερικανικής ιεραποστολής περίθαλψης προσφύγων, ήταν μάρτυρας ύπαρξης ειδικού ορφανοτροφείου στη νοτιοανατολική Μ. Ασία που είχε περισσότερα από 300 ελληνόπουλα συγκεντρωμένα. Η ίδια αναφέρει ότι κατά τον εκτόπισμά των Ελλήνων μουσουλμάνοι άρπαζαν στη διαδρομή ανενόχλητοι τα ωραιότερα κορίτσια και τα έβαζαν σε χαρέμια. Κάποιες από τις κοπέλες μάλιστα είχαν παραμορφώσει το πρόσωπό τους με την ελπίδα να μην τις πάρουν. Άλλη αμερικανική μαρτυρία αναφέρει την πυρπόληση εκκλησιών στην περιοχή της Μερζιφούντας και το κάψιμο ιερέων των οποίων πρώτα είχαν βουτήξει τα ράσα σε κηροζίνη. Σύμφωνα με τον Γκίμπονς στην Τραπεζούντα τον Μάιο του 1922 όλα τα παιδιά 2 έως 14 ετών είχαν απομακρυνθεί από τις οικογένειές τους και είχαν συγκεντρωθεί σε ειδικό χώρο από τις κεμαλικές αρχές. Τα δε ελληνικά σχολεία σε όλο τον Πόντο είχαν κλείσει από τον Ιούνιο του 1921.

ΠΑΠΑ-ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΕΥΚΑΡΠΙΔΗΣ

O ναός Αγίου Νικολάου Κερασούντας 

Δραματικές ήταν οι προσπάθειες τού καταγόμενου από το χωριό Διβάν Κερασούντος (Giresun Divan Köyü) παπά-Κυριάκου Ευκαρπίδη για την σωτηρία των ορφανών.  Λειοτυργούσε στους ναούς Μεταμορφώσεως και Αγίου Νικολάου. 'Οταν πολλά παιδιά της πόλης έμειναν απροστάτυετα εξαιτίας των εκτοπίσεων και των σφαγών των γονέων τους και τριγύριζαν πεινασμένα στούς δρόμους, περιμάζεψε πολλά από αυτά σώζοντάς τα από βέβαιο θάνατο. Ο Τοπάλ Οσμάν συνήθιζε να τα συγκεντρώνει και να τα πνίγει με βάρκες που βούλιαζε στα ανοιχτά ή να τα δολοφονεί χτυπώντας τα σε βράχια της ακτής μεταξύ Κερασούντος και Πουλατζάκης. 

Ο Topal Osman Agha ήταν ένα από τους ηγέτες των Τούρκων ατάκτων με δική του ομάδα. Έτρεφε άσβεστο μίσος για τους Έλληνες και έγινε ο μεγαλύτερος διώκτης τους. Έμεινε στην ιστορία για τη βαρβαρότητα του ως «ο σφαγέας των Ποντίων» ή «η ύαινα του Πόντου». Topal στα τουρκικά σημαίνει κουτσός. 

'Hταν αρχικά βαρκάρης και περιθωριακό στοιχείο της τοπικής κοινωνίας της Κερασούντας. Θεωρείται Λαζός στην καταγωγή, δηλαδή από τους γεωργιανόφωνους μουσουλμάνους του ανατολικού Πόντου. Συμμετείχε στους Βαλκανικούς πολέμους, που είχαν ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Κατά τη διάρκεια του πολέμου τραυματίστηκε και έμεινε κουτσός. Το γεγονός αυτό τού δημιούργησε μεγάλο μίσος προς το χριστιανικό και ειδικά προς το ελληνικό στοιχείο. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο Οσμάν τραυματίστηκε από μια Ελληνίδα που χίμηξε πάνω του, όταν προσπάθησε να βιάσει την κόρη της. Λέγεται, ότι στο μίσος του για τους Έλληνες συνέβαλαν και τα αισθήματα κατωτερότητας από τα νεανικά του ακόμα χρόνια. Την περίοδο που ζούσε στην Κερασούντα ως απλός βαρκάρης, άκμαζε το ελληνικό στοιχείο της πόλης, ενώ δήμαρχος ήταν ένας επιφανής Έλληνας, ο καπετάν Γιώργης.

Ο Ιερός ναός Μεταμορφώσεως τού Σωτήρος, όπου λειτουργούσε και ο παπά-Κυριάκος. 

Ο παπα-Κυριάκος αρχικά διέθεσε το σπίτι του για την στέγασή τους και τα συντηρούσε με δικά του έξοδα. Όταν ο αριθμός του αυξήθηκε, τα εγκατέστησε σε σχολικά κτίρια και οργάνωσε εράνους για να εξαφαλίσει πόρους. Η απάντηση τού Μητροπολίτη Λαυρέντιου Παπαδόπουλου, όταν του ζήτησε να αναλάβει η μητρόπολη την φροντίδα του ορφανοτροφείου ήταν οδυνηρά απογοητευτική. (Παραδόξως, γιατί ο Λαυρέντιος κατά το παρελθόν είχε επιδείξει ζήλο σε εθνικά και ανθρωπιστικά θέματα). Ο παπα-Κυριάκος τοτε ζήτησε την συνδρομή των επιφανών τής πολής, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν με επικεφαλής τον ευπατρίδη Ιωάννη Μακρίδη και έτσι πάνω από 300 ορφανά μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, συνοδευόμενα από τον ίδιο.

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΧΑΛΔΙΑΣ ΠΟΝΤΟΥ & ΔΡΑΜΑΣ ΛΑΥΡΕΝΤΙΟΣ

Γεννήθηκε το 1868 στο χωριό Βαρενού της Κρώμνης από πατέρα ιερέα και σπούδασε στο Φροντιστήριο της Αργυρούπολης και στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης από όπου αποφοίτησε  με άριστα.  Χειροτονήθηκε το 1894 κα τι 1899 προήχθη στον βαθμό  του αρχιδιακόνου τού Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄. 

Το 1905 αναχώρησε γιά την Κερασούντα όπου το 1912 εκλέχτηκε Μητροπολίτης Χαλδίας. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, η εκκλησιαστική επαρχία Χαλδίας – Κερασούντος κατά το έτος 1913 είχε Έλληνες Ορθοδόξους 197.450, κατανεμημένους σε 2 πόλεις και 266 χωριά όπου συνολικά υπήρχαν 324 ναοί, 14 μοναστήρια και 394 παρεκκλήσια, με 450 διακονούντες κληρικούς. Στην εν λόγω επαρχία λειτουργούσαν 3 ημιγυμνάσια, 262 δημοτικά σχολεία και 1 ιεροδιδασκαλείο, στα οποία φοιτούσαν 28.000 μαθητές και μαθήτριες και εδίδασκαν 322 διδάσκαλοι και καθηγητές.

Το έτος 1908 με δική του πρωτοβουλία ανεγέρθηκε οίκημα 48 δωματίων  στην Μονή Πρασάρεως όπου στεγάστηκε  ιεροδιδασκαλείο. Με την σχολή αυτή  αφύπνισε  τις πνευματικές ανησυχίες των περίοικων και συνετέλεσε ώστε  να μορφωθεί μεγάλος αριθμός Ελλήνων. Ίδρυσε στην Αργυρούπολη ταπητουργείο, όπου τα κορίτσια  μάθαιναν την τέχνη. 

Ο τρούλος τής Μεταμορφώσεως τού Σωτήρος, νύν Μουσείου Κερασούντας

Ο Μητροπολήτης Λαυρέντιος μόλις επληροφορήθη ότι είχε αποφασισθεί από τους Τούρκους η εξορία όλων των Ελλήνων οι οποίοι κατοικούσαν στα παράλια του Πόντου και σε βάθος 50 χιλιομέτρων προς το εσωτερικό, έσπευσε να συναντηθεί με τον επίτροπο του Καϊμακάμη Κερασούντος Νιχάτ Βέη και παρακάλεσε να αποφευχθεί η εξορία, η οποία μέσα στον χειμώνα ισοδυναμούσε με τελεία εξόντωση. Ταυτόχρονα ο Μητροπολίτης Λαυρέντιος με τηλεγράφημά του προς τον Μ. Βεζύρη, τους Υπουργούς Στρατιωτικών και Εσωτερικών, την Βουλή και τον Αρχηγό του Γ΄ Στρατιωτικού Σώματος παρεκάλεσε να ανακληθεί η διαταγή της εξορίας των Ελλήνων. 

Δυστυχώς όμως όλες οι προσπάθειες απέτυχαν και έτσι οι Έλληνες κάτοικοι των παραλίων εξορίστηκαν προς τα ενδότερα. Τον βαρύτερο φόρο αίματος επλήρωσε η περιφέρεια Τριπόλεως, αφού από τις 13.000 κατοίκους της,  μετά βίας διεσώθησαν 1.500-2.000. Μάταια ο Μητροπολίτης Λαυρέντιος απευθύνθηκε στον εκπρόσωπο της Γερμανικής Πρεσβείας για την διάσωση των Ελλήνων του Πόντου από τους οποίους κατά το 1916 εξορίσθηκαν ή εκτοπίσθηκαν περί τις 35.000.

Σύμφωνα μάλιστα με τα στατιστικά δεδομένα της «Μαύρης Βίβλου Διωγμών και Μαρτυρίων του εν Τουρκία Ελληνισμού (1914-1918)», οι εν συνόλω εκτοπισθέντες και καταδιωχθέντες Έλληνες της επαρχίας Χαλδίας στην οποία υπήγοντο οι Καζάδες Τορούλ, Χερροιάνων, Κελκίτ, Τριπόλεως, Κερασούντος, Βαϊβούρτ και Ακ-δαγ-Μαδέν, ανήρχοντο στις 64.582.

Ο Λαυρέντιος το 1916 απέστειλε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο μακροσκελέστατη και εμπεριστατωμένη μετά πάσης λεπτομερείας έγγραφη «Έκθεση – Αναφορά» διά της οποίας διατραγωδεί τους διωγμούς, τα μαρτύρια και πάθη των Ελλήνων Ποντίων της εκκλησιαστικής επαρχίας του.

Το 1922 εξελέγη Μητροπολίτης Δράμας.  Ενδιαφέρθηκε για την αποκατάσταση  των προσφύγων  σε ανθηρά καπνοπαραγωγικά χωριά.  Πρότεινε την συγκέντρωση όλων των Πόντιων  στην περιοχή Δράμας ώστε να διατηρηθούν τα ήθη και έθιμα τους.   Ίδρυσε μονή για τις πόντιες μοναχές  και ανακαίνισε  παλιές μονές  της ευρύτερης περιοχής  για να τοποθετήσει  τους πρόσφυγες Πόντιους μοναχούς. Ίδρυσε και την Λαυρεντιανή Μονή στη Δράμα, σαν πρώτη προσπάθεια αναβίωσης της Παναγίας Σουμελά του Πόντου. Κάτι που μαρτυρείται από το ότι τοποθετήθηκε σε αυτό αντίγραφο της ιεράς εικόνας της Παναγίας Σουμελά ενώ παράλληλα δύο από τους πατέρες της Μονής του Πόντου (ο Πολύκαρπος και ο ηγούμενος Άνθιμος) έζησαν και πέθαναν εδώ. Στην Λαυρεντιανή Μονή βρίσκεται και ο τάφος του κτίτορα Μητροπολίτη ο οποίος εκοιμήθη αιφνιδίως το 1928.

H θέα από το χωριό Ντιβάν Κερασούντας, πατρίδα τού παπά Κυριάκου Ευκαρπίδη

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΝΤΟ ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΘΕΑ

Η θέση του οικισμού Ντιβάν Κερασούντος.
Δεν υπάρχει κάν στο Google Maps.
Την εντοπίσαμε μέσω ντόπιων Τούρκων
μέσω Facebook.

Στο μεταξύ ο παπα-Κυριάκος Ευκαρπίδης έφτασε με τους άλλους πρόσφυγες στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Καλλιθέα, στα Παλιά Σφαγεία, δίπλα στον Ιλισσό, που δεχόταν και τα απόβλητα. Με ενέργειές του οικοδομήθηκε εκεί ο ναός του Ευαγγελισμού, όπου ιερουργούσε έως τον θάνατό του, το 1932. Στην Εκκλησία αυτή βρήκαν θέση και οι εικόνες τών εκκλησιών της Κερασούντος που είχε κατορθώσει να διασώσει. 

ΤΑ ΠΑΛΑΙΑ ΣΦΑΓΕΙΑ

Η περιοχή τών σφαγείων ήταν μια από αυτές που δέχθηκαν τους πρόσφυγες. Η απαρχή ιδρύσεως σφαγείων στην ελεύθερη Αθήνα ανάγεται στην εποχή της δημαρχίας Δημητρίου Καλλιφρονά. Εκείνος εγκατέστησε το πρώτο υποτυπώδες σφαγείο στην απόμερη περιοχή του Αστεροσκοπείου. Στην περιοχή πού βρισκόταν στην αρχαιότητα το χάσμα όπου εκτελούνταν ή ρίχνονταν τα πτώματα εκτελεσμένων καταδίκων 

Το 1856, επί δημαρχίας Κ. Γαλάτη, η δραστηριότητα μεταφέρεται πίσω από τον λόφο του Φιλοπάππου, προς τον αδικοχαμένο λόφο Σικελίας. Εκεί θα παραμείνει μέχρι την δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνος, δηλαδή μέχρι τη μεταφορά στα νέα Σφαγεία της οδού Πειραιώς.

Τα στοιχεία τών προσφύγων με το Επώνυμο Ευκαρπίδης Κυριάκος από το Διβάν Κερασούντας.

Προσφυγικές κατοικίες τής περιοχής τών Παλαιών Σφαγείων Χαμοστέρνας, δίπλα στον καλυμμένο πλέον Ιλισσό.

Τα Παλαιά Σφαγεία των Αθηνών. (Πηγή: www.taathinaika.gr) 

Αφορμή τού άρθρου και τα βασικά στοιχεία για τον παπά Κυριάκο Ευκαρπίδη προέρχονται από το βιβλίο τής Θεοδώρας Ιωαννίδου  Η ΕΞΟΝΤΩΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ.  Εκδόσεις ΤΡΑΠΕΖΟΥΣ

ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ

https://argolikivivliothiki.gr/

https://www.taathinaika.gr/

https://www.xronometro.com/

https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/giresun/gezilecekyer/giresun-muzesi